Жоголуп бараткан кесиптер: Өзбекстан менен Казакстанда роботтор эң оболу кимди алмаштырат

Өзбекстан жана Казакстан фабрикаларында өнөр жай роботтору менен жасалма интеллект системаларын жапырт киргизүү эми божомол эмес, реалдуу ишке аша баштаган сценарийге айланды. 2030-жылга чейин автоматташтыруу деңгээли эки эсеге өсүп, эмгек өндүрүмдүүлүгүн 30–45 % жогорулатышы мүмкүн. Бул Кыргызстан менен Тажикстандын миграциясына, кичи бизнесине жана социалдык туруктуулугуна олуттуу таасир этет.

Акыркы он жылда Өзбекстандын кайра иштетүү өнөр жайынын үлүшү 12 %дан 20 %дан ашты, ал эми Казакстанда машина куруу, металлургия жана мунай-химия секторлору кеңейди. Ушундай шартта роботтор жана ЖИ экспорттук рыноктогу атаандаштыктын негизги куралына айланууда.

Роботташкан линиялар чыгымдарды 20–40 % кыскартат, кемчиликтер үлүшүн 1–2 %га чейин төмөндөтөт жана өндүрүш туруктуулугун жогорулатат. Бирок автоматташтыруу төмөн квалификациядагы жумуш орундарын азайтышы мүмкүн. Бул — негизги социалдык келишпестик булагы.

Өзбекстанда 1,5 млн, Казакстанда 1 млндан ашык адам өнөр жайда иштейт. Алардын көбү роботтор оңой алмаштыра алган төмөн квалификациялуу адистер. 2030-жылга чейин эки өлкөдө 300–600 миң жумуш орду жоголушу ыктымал.

Казакстан жана Өзбекстан көп жылдар бою мигранттар үчүн, өзгөчө кыргыз жана тажик жарандары үчүн, негизги эмгек борборлору болуп келди. Айрым жылдары Казакстанда 800 миңге чейин мигрант иштеди. Автоматташтыруу бул суроо-талапты азайтып, мигранттык кирешеге таянган үй-бүлөлөрдүн абалын оорлотушу мүмкүн.

Эгер мигранттарга суроо-талап 20–30 % төмөндөсө, Кыргызстан менен Тажикстанда жумушсуздук, жакырчылык жана социалдык чыңалуу күчөйт. Калктын жарымы жаштар болгондуктан, бул саясий туруктуулукка да таасир этет.

Кичи бизнес да жабыркайт. Акча которуулардын азайышы керектөөнү төмөндөтөт, базарлар менен тейлөө секторундагы суроо-талапты алсыратат. Бул көмүскө экономиканын үлүшүн жогорулатып, салык кирешелерин азайтат.

Өзбекстан менен Казакстан үчүн автоматташтыруу өндүрүштүк базаны чыңдап, атаандаштыкка жөндөмдүү продукция чыгарууга мүмкүнчүлүк берет. ИДП өсүшүнө жылына кошумча 1–1,5 п.т. кошушу мүмкүн. Бирок бул өтүү мезгилинин социалдык баасы жогору.

Региондук туруктуулук көп жылдар бою мигрант эмгегине жана акча которууларына таянып келди. Автоматташтыруу бул моделди бузууда. Жыйырма жыл иштеген система бир он жылдыкта кыйрап калышы мүмкүн.

Автоматташтыруу — технологиялык гана эмес, социалдык жана саясий сыноо. Роботтор өнүгүүнүн куралы да, теңсиздиктин булагы да боло алат. Бүт келечек мамлекеттердин адаптация мүмкүнчүлүгүнө, кайра даярдоо программаларынын сапатына жана кичи бизнестин ийкемдүүлүгүнө жараша болот.

Ошондуктан Өзбекстан менен Казакстандагы роботташтыруу — бул жөн гана өндүрүш темасы эмес, бүтүндөй Борбор Азиянын алдыдагы жыйырма жылдык социалдык-экономикалык картасын аныктоочу фактор.