Келечек жаштардын колунда: жакынкы 10–15 жылда Борбордук Азиянын тагдырын эмне чечет

Борбордук Азияда демография али да өзгөчө жаш: калктын жарымынан көбү 30 жашка чыга элек. Бул тез урбанизацияга жана миграцияга карабай сакталып жаткан сейрек көрүнүш. ЮНИСЕФтин «Борбордук Азиядагы 2050 мууну» баяндамасына ылайык, аймак Евразиядагы эң жаш регион бойдон калууда: Тажикстанда медиан жаш – 22, Кыргызстанда – 25, Өзбекстанда – 27. Мындай жаш түзүм экономикалык секирикке мүмкүнчүлүк берет, бирок адам капиталына чыныгы инвестиция болгондо гана.

XXI кылымда калк саны тездик менен өстү: 2000-жылдагы 56 миллион адам 2025-жылы 84 миллионго, ал эми 2050-жылы 112 миллионго жетет. Бул өсүш акыркы он жылдыктардагы Индонезия жана Мексиканын демографиялык өсүшүнө салыштырмалуу. Бүгүн аймакта 100 иштеген адамга болгону 60 багуучу туура келет — бул тарыхый жактан эң төмөн көрсөткүч. Экономисттер муну «демографиялык мүмкүнчүлүк терезеси» деп аташат.

Бирок бул терезе түбөлүк ачык турбайт: 2040-жылдан кийин жүк кайра көбөйөт. 2050-жылга карата багуу коэффициенти 68–70ке жетет — бул 2000-жылдар башындагы деңгээлге кайтуу дегенди билдирет. Демек, алдыдагы 10–15 жыл Борбордук Азия үчүн демографияны экономикалык драйверге айландыруунун акыркы мүмкүнчүлүгү.

ЮНИСЕФ баасы катуу: азыркы балдар мууну потенциалынын болгону 50–60%ын гана пайдаланууда. Дүйнөлүк банктын Адам капиталы индекси – 0,55. Бул — сапаттуу билим жана жеткиликтүү медицина шартында келечектеги кызматкер эки эсе өндүрүмдүү болмок дегенди билдирет. Кореяда бул көрсөткүч 0,84, Кытайда – 0,68.

Климаттык тобокелчиликтер демография менен түз байланышта. Теңир-Тоонун жана Памирдин мөңгүлөрү жыл сайын 0,8–1% эрип жатат; 2050-жылга чейин суу кору 30% азайышы мүмкүн. 22 миллион адам учурда эле сезондук суу тартыштыгын сезүүдө. Урбанизация күчөп жатат: 2050-жылы шаар калкы 60,5%га жетет — бул кошумча 20 миллион адам деген сөз, учурдагы инфраструктура болсо буга чейин эле жүктөлгөн.

Өсүү траекториясы адам капиталына байланыштуу. Сарапчылар аймактын келечектеги экономикалык өсүшүнүн үчтөн экиси чийки затка эмес, билим, саламаттык жана жаштардын ишке орношуусуна көз каранды болорун белгилейт. Эрте курактагы билимге салынган инвестициялардын кайтарымы 7:1–13:1 арасында. Бул потенциал Борбордук Азияда али толук ачыла элек.

Ошону менен бирге аймактын башкы артыкчылыгы — жаш муун. Европа жана Чыгыш Азия тез картая баштады, ал эми бул жерде эмгекке жөндөмдүү, динамикалык жаш буунун мүмкүнчүлүгү жогору. Бул муунду экономикалык кыймылдаткычка айландыруу — аймактын келечектеги ордун аныктайт.

2050-жылы аймак таптакыр башкача болот: калк көбөйөт, орточо жаш жогорулайт, шаарлар тыгызыраак болот. Бирок экономика кандай болот — чийки затка көз карандыбы же инновациялык жана глобалдык рынокко интеграцияланганбы — бул бүгүн кабыл алынган чечимдерге байланыштуу. Демография мүмкүнчүлүк берет, бирок кепилдик эмес.