Эмне үчүн Казакстанга калдыктар үчүн 800 млрд теңге керек — жана инвестиция салынбаса эмне болот

Казакстан 2026–2030-жылдар үчүн калдыктарды башкаруунун жаңы концепциясын сунуштап, тармакты түп-тамырынан кайра куруу процессин баштады. Он жылдаган убакытта топтолгон дисбаланстар чечимин күтүп келет: өлкөдө 36 млрд тонна техногендүү калдыктар бар, бирок анын 15%дан азы гана кайра иштетүүгө жарайт, ал эми иш жүзүндө кайра иштетүү көлөмү статистикалык ката деңгээлинде.

Катуу тиричилик калдыктары боюнча да абал оор: жылына 4,5 млн тонна таштанды пайда болот, кайра иштетүү көрсөткүчү болгону 25–26%. 3 миң полигондун болгону 20%ы талаптарга жооп берет. Калгандары эски, көзөмөлү начар, жылына 8–10 миңге чейин жеткен стихиялуу таштанды жайлары өлкөнүн чыныгы экологиялык көрүнүшүн көрсөтөт.

Урбандашуу жана керектөө адаттарынын өзгөрүшү калдыктар агымын кескин көбөйттү. Акыркы 15 жылда таңгак материалдарынын үлүшү эки эсеге өстү, курулуш калдыктарынын жылдык көлөмү 10–12 млн тоннага жетти. Тыюулар бар, бирок аны аткарууга стимул жок.

Эң татаал маселе — органика. Ал ТТКнын 30–40%ын түзөт. Бул Борбор Азиядагы эң жогорку көрсөткүч. Компосттоо инфратүзүмү жок болгондуктан, полигондордо метан көлөмү өсүүдө. Эгер органиканын 50%ы кайра иштетилсе, Казакстан жылына 250–300 миң тонна парник газдарын кыскартмак. Азыркы деңгээл — болгону 2–3%.

Жаңы концепция бул циклди бузууга багытталган. 2030-жылга чейин калдыктарды бөлүп чогултуу 13–15%дан 40%га чейин көтөрүлөт. Кайра иштетүү деңгээли 35–40%га жетет. 50 жаңы ишкана ачылып, 80 завод модернизацияланат. Калдыктарды экономикалык айланууга тартуу үлүшү 5–6%дан 20%га жетет.

Экинчилик чийки зат стратегиялык ресурска айланышы мүмкүн: макулатура муктаждыктын 38%ын, пластик — 20%ын гана жабат. Техногендүү үймөктөрдө ондогон миллион тонна түстүү жана сейрек металлдар бар. Бул химия, металлургия жана машина куруу үчүн жаңы база боло алат.

Концепция алгачкы жолу көп тараптуу форматта иштелди: 200дөн ашуун уюм катышкан. Бул анын туруктуулугун арттырып, кагаз жүзүндө калып калуу тобокелин азайтат.

Жыйынтык: Казакстанда калдыктар мурда оор түйшүк болсо, азыр — потенциалдуу экономикалык ресурс. Жаңы модель экологияны да, индустрияны да кайра түзүүгө багытталган. Анын ийгилиги жөнгө салуучуларга гана эмес, бизнес менен коомдун активдүү аракетине көз каранды.