Борбор Азия чек араларды өчүрүп жатат: дипломдор бирдиктүү кесиптик билетке айланат

Борбор Азия өлкөлөрүнүн дипломдорун өз ара таануу тууралуу Келишим — регионалдык интеграциянын институционалдык баскычына өткөндү билдирген эң маанилүү документтердин бири. Ал 80 млн адамды жана 400дөн ашык ЖОЖду камтыган жалпы билим берүү мейкиндигин түзөт. Буга чейин өлкөлөр ар башка аккредитация жана дипломду таануу системалары менен өз-өзүнчө өнүгүп келген. Жаңы модель боюнча Өзбекстан, Кыргызстан, Түркмөнстан жана Тажикстан дипломдорду толук таанууга даяр, ал эми Казахстан QS, THE, ARWU рейтингдериндеги топ-1000 ЖОЖдордун документтерин гана кабыл алат. Бул асимметрия — сапатты коргоо жана коңшу өлкөлөрдү стандарттарды жогорулатууга түрткү берүү ыкмасы.

Региондо билим мобилдүүлүгү жогору, бирок нострификация 3–12 айга созулган оор процесс болчу: Казахстан жылына 8 миң, Өзбекстан 10–15 миң, Кыргызстан 7 миң арыз кабыл алат. Келишим бул жүктү кыйла азайтат.

Казахстан модели региондогу ЖОЖдордун болгону 2% гана камтыйт: QS топ-1000 тизмесинде болгону 9 университет бар. Бирок бул — эмгек рыногун коргоо жана сапатка мотивация берүү механизми.

Келишим кесиптик лицензиялоо системаларын жокко чыгарбайт. Медицина, педагогика, укук, архитектура сыяктуу тармактарда улуттук сертификаттоо жана экзамендер сакталып калат. Документ бюрократияны жеңилдетет, бирок кесиптик уруксаттарды автоматтык кылбайт.

Таануу жараяны жарандын жеке арызы менен жүргүзүлөт. Бул — көзөмөлдү сактап, трансчек аралык агымдарды жөнгө салууга мүмкүнчүлүк берет.

Регион реалдуу түрдө трансчек билим мобилдүүлүгүндө жашап жатат: Казакстандагы борбор азиялык студенттер 10 жылда 11,8 миңден 40 миңге чейин өстү. Өзбекстандын 80 миңден ашык жараны чет өлкөдө окуйт. Кыргызстан жеке ЖОЖдор аркылуу региондук студенттерди активдүү тартууда. Келишим ушул процессти мыйзамдаштырат.

Интеграциянын кийинки этаптары алдыда: окуу программаларын жакындатуу, бирдиктүү реестрлерди түзүү, жасалма дипломдорго каршы механизмдер. Казакстанда жылына ~200 жасалма диплом аныкталат.

Жыйынтык: Келишим — мобилдүүлүк, сапат жана көзөмөл ортосундагы тең салмак. Ал жаңы региондук билим жана эмгек рыногунун башталышын билдирет, анда Ташкент, Бишкек, Душанбе дипломдору Астанадагы диплом менен салыштырмалуу деңгээлде иштей алат.