Кыргызстандын өнөржай ренессансы: кадимки стереотиптерди талкалаган сандар

Пандемиядан кийинки мезгилде Кыргызстан өнөр жайы күтүлбөгөн туруктуулукту көрсөттү. 2020-жылы өндүрүш 91,4% деңгээлге түшкөнү менен, 2021-жылдан тартып өсүш жаңы структуралык өзгөрүүлөргө алып келди. 2024-жылы өндүрүш көлөмү 599,8 млрд сомго чыгып, 2019-жылга салыштырмалуу 122,9% болду.

Жумуш менен камсыз кылуу да кеңейди: өнөр жайда 142,3 миң адам иштейт — миграциясы жогору өлкө үчүн олуттуу көрсөткүч. Орточо айлык 54,3 миң сомго жетти. Бирок ИДПдагы үлүш тескерисинче 17,6%дан 16,5%га түштү — башка тармактар ылдамыраак өсүүдө.

Тармактар арасындагы карама-каршылыктар байкалат. Пайдалууларды казып алуу эки эсеге өстү, энергетика 15,8%га жогорулоодо, суу чарбасы 17,7%га көтөрүлдү. Бирок металлдар −4,7%, электр шаймандары −19,5%, транспорт каражаттары −51,1% төмөндөдү. Бул жалпы өсүш тармактык алсыздыктарды жаап жатканын көрсөтөт.

Өңдөө өнөр жайынын үлүшү азаюуда. 2020-жылы 82% болсо, 2024-жылы 77%га түштү. Ал эми кен казуу үлүшү эки эсеге жогорулады. Бул тенденция уланса, Кыргызстан толук чийки заттык модельге өтүп кетиши мүмкүн.

Энергетика – жаңы драйвер. Өнөр жай керектеген электр энергиясы үй чарбаларынан ылдамыраак өсүүдө. Жылдагы суу көп болушу Өзбекстан жана Казакстанга экспортту көбөйтүүгө жардам берди. Бирок бул модель климатка өтө көз каранды.

Жаңы жогорку кайра иштетүүчү тармактар азырынча калыптануу баскычында. Электроника, машина куруу, терең кайра иштетүү — потенциалы бар, бирок негизги структураны өзгөртө элек.

Жыйынтык: Кыргызстан өнөр жайы калыбына келди, эми өнүгүү фазасына өтүү маанилүү. Эгер өлкө өңдөө тармактарын кеңейте алса — туруктуу индустриялык цикл башталат. Болбосо — экономика бааларга жана климатка таянган бойдон калат.