Жарык өчкөндө — тынчсыздануу жанат: Борбор Азиядагы энергия үзгүлтүктөрүнүн көрүнбөгөн баасы

Борбордук Азияда жарыктын өчүшү жөн гана тиричилик көйгөйү болбой калды — ал миллиондогон адамдардын эмоционалдык туруктуулугуна таасир эткен социалдык көрүнүшкө айланды. Казакстан, Кыргызстан, Өзбекстан жана Тажикстанда акыркы жылдары өчүрүүлөр көбөйүп, алар психикалык саламаттыкка таасир этүүчү жашыруун факторго айланып жатат. Аймактагы калктын болжол менен 20% тынчы кетүү жана эмоциялык чарчоону башынан өткөрөт, ал эми дарыгерлер менен мугалимдер арасында бул көрсөткүч андан да жогору.

Жарык өчкөндө үй караңгы гана болбостон, көзөмөл жоголгон абалга түшөт. Телефон зарядсыз калып, интернеттин жок болушу адамдын обочолонуу сезимин күчөтөт. Айрыкча айыл жеринде — бир нече сааттык өчүрүү чоң психологиялык басым жаратат. Кыш мезгилинде коркунуч дагы жогору: суусу азайган ГЭСтер, эскирген тармактар жана ашыкча жүктөм энергетикалык системаны алсыратууда.

Психологдордун айтымында, кыска, бирок тез-тез кайталанган өчүрүүлөр эң оор таасир этет. Адам кийинки өчүрүүнү күтүп, «фондук» тынчсыздануу абалында жашайт. Кортизол көбөйөт, ачуулануу артып, уйку бузулат. Карылар жана балалуу энелер үчүн бул эки эсе күчтүү.

Энергетикалык туруксуздук коомдук жүрүм-турумга да таасир берет: үй-бүлөлүк чыр-чатактар көбөйөт, агрессия күчөйт. Кыргызстан менен Тажикстанда жарык суткасына 4–6 саат гана берилген мезгилдерде психологдорго кайрылуулар кескин көбөйгөн. Шаарларда кышында депрессиялык абалдар күчөйт.

Экономика да кыйналып жатат. Кичи бизнес токтоп калган жабдуудан чыгым көрөт, продукт бузулат, онлайн транзакциялар үзүлөт. Каржылык басым — аймактагы негизги тынчсыздануу булагы. 2020–2025-жылдары 200дөн ашык ири өчүрүү катталып, 20 миллиондон ашык адам таасирленген.

Калкты алдын ала кабардар кылуу — стрессти 30–40% төмөндөтүүчү фактор. Белгисиздик адамды түйшөлтөт, ал эми маалымат көзөмөл сезимин кайтарат. Ошондуктан ачык өчүрүү графиги бар өлкөлөрдө адамдар кырдаалды сабырдуу кабыл алышат.

Борбордук Азияда энергия — эмоциянын да коду. Жарык, жылуулук, үн, байланыш — адамдын ички туруктуулугу үчүн чечүүчү элементтер. Энергия токтогондо жарык гана эмес, ички тең салмактуулуктун бир бөлүгү да өчөт. Ошондуктан энергетикалык туруктуулук азыр жөн гана инфратүзүм эмес — улуттук психогигиенанын фактору.