1

***
Тӹнь мӓгӹренӓт тӹ мӓмнӓн тыр вадын.
Йогенӹт сӹнзӓвӹдвлӓ цӹреэтым нӧртен.
Дӓ малын йӓнгеш нелӹ шамак вазын.
Яратымашнам кӱ гӹц керднӓ шӹлтен.
Тӹнь лӓктӹн кешӹц пӓлдӹм мӹндӹр вӓрӹш.
Тӹ шуэн коден, юкым лыкдеок.
Эчеӓт лӓктӓм мӹнгеш ӓнгӹр тӹрӹш.
Кӱм вычен шалгем шӹрен ӹшкетемок.
Со шӹрен каштам мӹнь рӹмалгӹ вадын
Тӹнь гӹцет пасна линӓм вуйта йӱкшӹ.
Лач шактен колта, сӹнзӓвлӓэш вазын,
Ик сӓмӹрӹк ӹдӹрӹн мӓгӹрӹмӹ юкшы.
2
Шакталты кӓрш ӹшке мыретым
Вадешет кечӹ сотым ямдыш.
Пӹлгомеш вазыт шӹдӹрвлӓ.
Рӹшкӓлтеш кӓрш кӹлетвлӓн мадыш.
Шӹнзӓлтӓт марын ӹдӹрвлӓ.
Шакталты кӓрш ӹшке мыретым.
Кӹньӹл йӓнг вашт яратымаш.
Колышт шалгем цевер юкетым.
Кымылем лӱкты литӹмӓш.
Кырык марла шактымы семеш
Сӹгӹрӓл тӓнгем-пелӓшем.
Яратымаш дон йӓнгем темеш.
Тӹ вӓшлимӓшкет талашем.
Тӓнгемжӹ нӹжгӓн пиш анжалеш.
Ниӓлтӓ кӓпем яратен.
Тӹ вуйта кечӹжӹ вазалеш,
Сотыжым кымдан шӓлӓтен.
Шакталты кӓрш ӹшке мыретым.
Кӹньӹл йӓнг вашт яратымаш.
Колышт шалгем цевер юкетым.
Кымылем лӱкты литӹмӓш.
3
***
Кӱм токем мӹнь шӱм вашт сӹгӹрем,
Ак колышт мӹньӹн шамакем.
Рӹмалгӹ вадын ик ӹдӹрем
Поктенжы колтыш вырсалтен.
Тӹ лӓктӹн кеем мӹндӹр вӓрӹш.
Тӓпнӓкӹм сӓкен пулыш гач.
Ик изи амаш, шуды шӓрӹш
Сурт кӧргӹ вӓреш лиэш лач.
Кынам тӹ йӓл сага хытырен,
Вӓрештеш шамакым колаш.
Тӹ пӹтӓриш цевер ӹдӹрем
Марланжы кеш мӹндӹр солаш.
Ик вадын токем мӹнгеш толам,
Лач кодам ӹшкет шалгалтен.
Сола ӹдӹрвлӓн юкым колам,
Тошты тӓнгемӹм аштӓлтен.
Тӹ мыры шактымыжы семеш
Мӓгӹрал колтем юк кӹрмеш.
Кӱн ӹлӹмӓш сусу дон темеш,
Лач мӹньӹн ямеш курымеш.
4
Мӹнь нӓлӓм тӹньӹн ойхетым
Мӹнь нӓлӓм тӹньӹн ойхетым.
Тӹ лижӹ сусу доно корнет.
Лач кодем ӹшлӓн шамакетым.
Токем мӹнгеш сӓрнӓл толнет.
Кынам ӱштӹ кужы йыдым
Мӹнь ам керд коден сагаэм.
Вычымы кечемвлӓжӹ годым
Переген со шалгет машанем.
Тӹнгӓлӓм эчеат тӹшецын.
Кынам ӹшкетем вел кодам.
Ма лиэш худажы. Покшецын
Цилӓ курымеш кӹрӹн толам.
Мӓмнӓн шытыр качынажым.
Шуэм пиш келгӹ пындашыш.
Вычалам ир вел кечӹнӓжӹм
Дӓ ашкылтем вес вычымашыш.
5
Ит опкӓлӹ
Ит опкӓлӹ манам, ит опкӓлӹ.
Тыргыжетшӹ тӹлӓт вел пижеш.
Ӹнде мӹлӓмӓт тенгеок пӓлы,
Кыце ойхым йӓнгетшӹ шижеш.
Кӱжӹ тӹньӹм сад покшакы поктен?
Кӱ тӹлӓнет мырым шакталтен?
Кӱ сӹнзӓвӹд йогым якте шоктен?
Тӓ вычымаш мӹнгеш ашкылтен.
Ит келесӹ мӹлӓм, ит келесӹ.
Уке ӹлӹмӓштем мӹлӓм цӓш.
Лижӹ тӹлӓт яратымаш весӹ.
Анат ли коктын иквӓреш вӓш.
Малын ойхым вел йӓнгнӓвлӓ погат?
Ак ли вара мӹнгеш покталташ.
Малын тенге сӹнзӓвӹдвлӓ йогат,
Кодна йӓнгеш пижӹн ӓштӓлтӓш?
6
Кышты ылат…
Кышты ылат тошты корнем?
Тӹнь токетшӹ сӓрнӓл толнем.
Карем ло дон шуды лошты
Кӹчӓл ӹнде амат мышты.
Шӓрен шӹжӹ сар мӹнерӹм.
Шӹргӹ лоштыш карем нерӹм.
Лӓктӓм ирок, онгым кычен.
Кӱм тенгелӓ шанен, вычем.
Кышты ылат каштмы корнем?
Ӹдӹр юкым мӹнгеш колнем.
Тек йӓнгемӹм тӹ кӓндӓрӓш
Кодшы шӱмеш ӓшӹндӓрӓш.
Тӓ яратымаш ылын чӹдӹ.
Лоштынажы лӓктӹн шӹдӹ.
Малын шӹм код тӹлат йӓнгеш?
Сӓрнӓл шӹм тол мӹнгеш тӓнгеш.
7
Шайышт мӹлӓм…
Шайышт мӹлӓм, иктӓ мам дӓ шайышт.
Шокшы шаяэтвлӓ дон вӹдӹл.
Шиэш йӓнгем, шиэш вӹрӹм кандышт.
Кӱм яратет, пӓлӹмӹ ӹдӹр?
Шайышт колта ӓнгӹр йогым ганьы.
Мӹньӹн йӓнгӹш вазеш курымеш.
Пелӓшемжӹ пиш цевер маханьы.
Сӓрнӓл кеӓ вуем карштымеш.
Шайышт мӹлӓм, шайышт ма лиметӹм.
Шокшын йӓ анжалма ӹрӹктӓл.
Яратем лач тӹньӹм ӹшкететӹм.
Тӹнь сусу дон йӓнгӹм ӹвӹртӓл.
8
Яратымаш йыд
Шӱмем ма тенге шӹрӓнӹш,
Тӹньӹм шанен со ӓштӓлтен.
Йӓнгем тӹргенок тӓрвӓнӹш,
Ойхем сусу дон вашталтен.
Токем лишемӓт тӹрвӹвлӓм.
Попалталат: «Нӓлӓй, мӹньӹм».
Кӱш анжаламат шӹдӹрвлӓм,
Тӹштӓт ужам лач ик тӹньӹм.
Шӱм ясемым лыктын шушым,
Ти ӹдӹр шыпшалмы годым.
Йӓнгем вишок пачын пушым,
Тӹнь сагаэт шалген кодым.
Лижӹ йыдна вуйнаматан,
Ӓшӹндӓрӓш кодеш шӱмеш.
Мыры паштекнӓ йонгатан
Мӹнгеш сад покшакы ӱжеш.
9
Цевер ӹдӹр
Мӹнь сӹнзäвлäшкет анжалам.
Вуйта шӹдӹрвлä йылат.
Шаяэтвлäм колышталам.
Ӓнгӹр вӹдлäок йогат.
Тӹньжӹ толынат кышецӹн.
Кышты цевер шачынат.
Токет талашем мӹндӹрцӹн.
Мӹньӹн йäнгем пачынат.
А тӹрветвлäжӹм шыпшалам.
Тотлы мӧрлäок чучеш.
Йäнгем семеш тыргыжалам.
Яратымашем шачеш.
Ӹлӹмäшнä лиэш цäшäн.
Ти ӹдӹрлäн попалтем.
Мä коктынжы линä йишäн.
Пурым веле шаналтем.
10
Мӧр пеледӹш
Изи мӧржӹ пелед кӱэш
Сола карем лишнӹжӹ.
Пäлӹм ӹдӹр мӹньӹм ӱжеш
Ӹшке докы лишкӹжӹ.
Изи мӧрым тотешт анжем
Шуды лошты кӹрмӹжӹ.
Ти ӹдӹрӹм шыпшал анжем,
Мӧр ганьок вäл тӹрвӹжӹ.
Ӹдӹр тäнгем пишок тотлы.
Мӱкшӹн мӱжӹм ма шӹрен.
Шыпшалмашым анат шотлы.
Йäнгнä шикäлäт шӹрен.
Пиш вет шäрлен пелед шӹнзӹн
Кырык сирнä литӹмäш.
Тенеок ма лиэш мӹньжӹн
Ӹрвезӹ мадыш пӹтӹмäш.
11
Отговорила роща золотая...
Сергей Есенин
Шӧртньӹ рошажын шамакетшӹ пӹтен
Шӧртньӹ рошажын шамакетшӹ пӹтен
Сусу кугилä йӹлмӹ доножат.
Тыртнявлä сылыкынжы вӹсен эртен,
Ак ойхыралеп когон иктӹ гишäнäт.
Кӱ ӹжäл ма? Ӹленä вуйта корныгешӹ.
Эртенä, пырен-лäктӹн пӧртӹм коденет.
Шаналта цилä гишан кӹне йӹрäнетшӹ
Кловой пӱä вӹлнӹ кымда тӹлзӹ донет.
Шалгалтем ӹшкетем цäрä вäр покшалны.
Тыртнявлäм покта мардеж мӹндӹркок.
Самӹрӹк сусу жепшӹ кодеш палны.
Ма эртен кеш, ӹжäлжӹ агыл мӹлäмок.
Ӹжäл агыл ивлäм ямдымыжы тагыш.
Ӹжäл агыл сиреньӹн шӱмжӹ пеледмäш.
Садыштет йыла пӹзӹлмӹн якшаргыш,
А иктӹлäнäт уке тӹдӹн ӹрӹктӹмäш.
Пӹзӹлмӹ äршäш ак керд теве йылен.
Сарем кемäшеш ак ям шудыжат.
Пӱшäнгӹ ӹлӹштäшвлäм вилä олен.
Тӹ вилӹт ойхан шамакемвлäжäт.
Ӓнят тӹ жепшӹ мардеж поктым семет.
Цила постарен пиштä ик ярдымы араш.
Тä келесäлдä… Шортньӹ тӹ рошаэт
Кытырен кодыш йӹлмӹ доно вашт.
12
Колам мыры семӹм
Кынам колам мыры семӹм,
Кымылемжӹм вашталтем.
Пӹтäриш яратымашемӹм
Тӹньӹм малын äштäлтем.
Гармонь семжӹ пӱлä шакта.
Колышт мырыжым шалгем.
Мыры юкшы ойхым макта,
Карштен колта тӹ йäнгем.
Яратымашна пӹсланӹш.
Ангӹр вӹдлä йоген кеш
Пӹлвлä ганьы тä шäлäнӹш.
Ак ли сäрäлäш мӹнгеш.
Ти вадыжы äшӹм канден.
Шӱм ясем дон мыралтем.
Ам керд монден йä карангден.
Шке йäнгемжӹм йылатем.
13
Шижеш шӱмем
Шижеш сусум мӹньӹн шӱмем,
Вадеш лиэш мӹлäм цäш.
Цевер ӹдӹр, яратымем
Токем лäктеш олицäш.
Колыштална кек мырымжым.
Ак шыпш токыла мӹнгеш.
Мыры лӱктä йäнг кымылжым.
Омыннажы тагыш кеш.
Мä коктынжы вел иквäреш
Йäнгнä семеш вäш линä
Шуды шарӹш лиэш вäреш.
Кечӹ лакмӹм вäшлинä.
14
Куку
Келесӹ тӹнь, мӹлäм кукужы.
Мыретшӹ кӹтӹк, äнят кужы.
Мӱлäндӹ вӹлнӹ такеш ӹлаш.
Пӱлä шӹдӹрлä сотын йылаш.
Аштäлтä кӱ мӹньӹм иктäжӹ.
Иквäреш пурын ӹлӹмнäжӹм.
Сирмäшем керал вара, такеш.
Мыры юк семеш кӱлäн лäктеш.
Теве кукуэм тама йӱдӹш.
Ӹлäшем шукы мӹлäм шӱдӹш.
Ӹлен анженä, лиэш пäлӹш.
Лачокымок вäл мырен кäрӹш.
15
Тылык тетя
Тылык тетя сола воктен
Вуйым сäкен ашкедеш.
Кӱ ти рвезӹм лыктын колтен.
Шкетӹн курымеш кодеш.
Кӱлäн келäт тылык тетя.
Кӱ яратен элтäлен.
Такеш малын тошты тьотя
Ти шамаквлäм келесен:
«Тылык презым анжен куштет,
Шӹшер, патылым качкат.
Тылык тетям анжен куштет,
Вӹрӹм шӱ яре йӱäт».
Ти первиш тьотян шаяжы
Тӹньӹн йäнгӹм кышкедеш.
Малын тӹ шамак худажы
Шӹрен тӹлäт вел кодеш.
Тылык тетян корны кужы.
Кӹчäл цäшӹмäт моат.
Цаткыдемäт рвезӹ лужы.
Шке пӧрт суртеш тӹ шоат.
16
Яратым пелӓшем
Малын тӹньжӹм вӓл сагаэм
Коден шӹм керд, шанымем.
Тек йӓнгемжӹм со карштарем,
Тӹньӹм ӓштен ойхырем.
Кужы йыдым омынешем
Каят шӹрен пелӓшем.
Шижӹн колтем, ылам ӹшкетем.
Каранг кешӹц тоцынем.
Мӹнгешок йӓ тӹнь сӓрнӓлмӓ,
Токем толын миэмӓ.
Колышталнем шаяэтшым.
Ӹрӹктӓлнем йӓнгетшӹм.
Корным токем тӹнь монденӓт.
Ойхым мӹлӓм коденат.
Ӓштӓш веле кодын шӱмеш
Лач ӹшкетлӓнем курымеш.
17
Шошым вады
Лӓктӹн анжем олицӓшкӹ.
Гармонь юкшы шакталта.
Сад тӹр мычкы амат вӓшкӹ,
Ӹдӹр шкетшӹ шалгалта.
Тыр веселӓ шошым вадын
Шкетӹн ак кел йӓ шалгаш.
Ашкед тол сагаэм мадын,
Шке тӓнгетӹм яраташ.
Цат элтӓлен, яраталам,
Ӹдӹр тӓнгем, колыштма.
Тӹнь токетшы миэн толам.
Мӹньжым поктен колтет ма?
Пелед шӹцшӹ пеледӹшӹм
Веремӓштӹ кӹрмӹлӓ.
Ти косир цевер ӹдӹржӹм
Тене шӹжӹм нӓлмӹлӓ.
18
Ӹдӹр тӓнгем
Тӹлзӹ соты корным ажед
Ӹдӹр тӓнгем докыжы.
Мӹнь паштекем со вет анжет,
Миэн шом вӓл токыжы.
Кырык мары ӹдӹр тӓнгем
Сылык ак кел йӓ шалгаш.
Шӹренок вет шиэш йӓнгем.
Линат мӹлӓм пиш шергаш.
Кӓнгӹж мардеж корны семеш
Мӹнӹм шӹрен покталта.
Изи кеквлӓн юкшы семеш
Мӹндӹр мыры шакталта.
Мыры викеш ӓнят йӓнгем
Торген лӓкмӹлӓ мадеш.
Ужам палны ӹдӹр тӓнгем
Ваштарешем ашкедеш.
Яратымашнан иквӓреш
Ӹлӹмӓшнан корныжы.
Ӹдӹремжы лач кӓп семеш
Ашкед кемӹ годымжы.
19
Млоец тӓнгем
Толеш кынам сотыгечы,
Ӓнят тыр пӹцкемӹш йыд.
Тӹнжы мӹньӹн толмем вычы.
Вычен шокты, тӓнгем, пыт.
Ит шеклӓнӹ пелӓш тӓнгем.
Мӹнь вӹкемжы тӹнь анжал.
Шӹренок вет шиэш йӓнгем.
Вуйым пиштен, колыштал.
Шим сӹнзӓвлӓшкет анжалнем.
Цат элтӓлен шыпшалнем.
Сусу пар дон мыралталнем.
Лач сагаэт шалгынем.
Мӓ валена ӓнгыр тӹрӹш.
Сир тӹр мычкы кугилӓш.
«Яратымем» - колеш пӹлӹш,
Нӹжгӓн попалта пелӓш.
Млоец тӓнгем, йӓнгем шижеш.
Тӹньӹм веле яратем.
Ти шӹжӹмжӹн сӱӓн лимеш
Ӹдӹр лӹмжӹм вашталтем.
20
Косир Варвара
Ти ӹдыржӹм кӱ йӓ пӓлӓ.
Лӹмжы косир Варвара.
Сола мычкы пӹсӹн вала.
Кыш талаша ма вара.
Ӹдӹр тӓнгем цеверем.
Тӹньӹм веле анжалнем.
Токет толын мӹньжӹ миэм.
Яратем вет, яратем.
Ӹдӹр кӓпшы сарта ганьы.
Мӹньӹн йӓнгӹм аздара.
Ах, цевержӹ йӓ маханьы,
Пелӓш тӓнгеш пиш яра.
Гармонетшӹн сусу викшӹ
Мӹндӹркок шӓрлӓ, шакта.
Ыдӹр тӓнгем толын лишкӹ.
Сагаэмжӹ шалгалта.
Кынам коктынжы вӓшлинӓ.
Йӓнгна пижеш, шижӹнӓ.
Мары- вӓты гӹньӹ линӓ.
Курымешок пижӹнӓ.
21
Сад покшалны цевер ӹдӹр
Сад покшалны цевер ӹдӹр
Сусун мырым мыралта.
Тӹнь токетшӹ корны мӹндӹр.
Ӓнгӹр вӹдшӹ йогалта.
Кӱлӓн мырет марын ӹдӹр.
Кӱ йӓнгетшӹм тӓрвӓтен.
Тыл дон мадеш цолга шӹдӹр,
Йыд дон кечӹм вашталтен.
Линӓт тӹньӹ мӹлӓм йӓнгеш.
Йӓнгем шижеш тыргыжал.
Толын миэм токет тӓнгеш.
Ти тыр вадыжын анжал.
Яратымаш йыд жеп мадыш.
Кӓп кӹлнӓжӹм ӹвӹртӓ.
Лишкы токет мажы кандыш.
Ма йӓнгемжӹм вӹдӹлтӓ.
22
Яратымашем коды тоштеш
Яратымашем коды тоштеш.
Келесӹш ӹдӹр: «Монды, тӓнг».
Шагалын кодым млоец шонгеш.
Каштарал колта шӹрен йӓнг.
Чиэнӓт ош сӱӓн выргемӹм.
Ӓрвӓтем мӹлӓм ат ыл ач.
Гармонь шакталта сусу семӹм.
Сылыкын кеем ныржы гач.
Шамакем кӹрӹ тӹрвӹ тӹреш.
Юкемжӹ викок ямын кеш.
Яратымашын кӹлжӹ кӹрӹн,
Ӓштӓлтӓш мыра шӹжвӹк кек.
Яратымашем- кого тангыж.
Санзалан малын тӹдӹн вӹд.
Анят веселӓ шошым, кӓнгӹж
Вашталтат, сусу лӓктеш вӹк.
23
Тӹньӹм ӓштем.
Эчеӓт шӹжӹ мардеж мадеш.
Кыш покта тенге кижӹмеш.
Ойхемжӹ йӓнгеш соэш кодеш.
Тӓнгемжӹм ямдем курымеш.
Юретшӹ нортӓ каштмы корнем.
Мышкынжы кода пӹтӹмеш.
Мӹнгешлӓ ,шанен,сӓрнӓл толнем.
Карштарен йӓнгем цӹтӹмеш.
Тӓнгетлӓ толаш ӹнде цӓрнем.
Йывырт анжалам паштекет.
Пӱлӓ эче ӹшкетӹн сӓрнем.
Ӹнжӹ шач мӹнгеш сылыкет.
А кеквлӓ кӱшӹц эртӓт вӹсен.
Сӹгӹрӓт вуйта- "Цевер код!"
Маняры тӹньӹм ӓштем,вычен,
Ышыштем ямы мӹнгеш кечӹ шот.
24
Амат сирӹ яратымаш гишäн
Ситен мӹлäм ти лыдышвлäм сирäш.
Малын келеш йäнгӹм пижӹктäш.
Ак ли вара тыргыждеок ӹлäш.
Келеш ма шытырым шижӹктäш.
Лäктӹн кеем вуемжӹм сäкäлтен.
Покты мардеж лач паштекемок.
Кодымы тäнгемжӹм тӹ äштäлтен,
Ойхыралжы колтем теве ӹшкетемок.
Ӹнде амат сирӹ яратымаш гишан.
Тӹ мондалтшы пеледӹшвлäн пыш.
Яратым сагаэм ӹлен шӹм керд йишäн.
Тӹньӹ шанымемжӹ пырет со ышыш.
25
Нäл сагаэт мӹньӹм
Нäл сагаэт мӹньӹм ти пӹцкемыш вадын.
Анжал анжемä пындашдым шӱмӹшкем.
Элтäлäлмä кäпем, нӹжгä юк дон ядын.
Дä шыпшалма цаток, ямжат шӱлӹшем.
Лäктӹ соты тӹлзӹ, шӹдӹрвлä йылалтат.
Техень йыдвлä гишäн шанем шӹренок.
Ӓнят ӹлӹмäшнäм тенеок вашталтат.
Тӹнь токетшӹ лишкӹ шӹнзӹм пäленок.
Лач изи кеклäжӹ, тольым тӹньӹн кидӹш.
Тӹлäт вел ӹнянен пуры йäнгетлäн.
Тӹнь сагаэт лиäш ӹлӹмäшем видӹш.
Ӹдӹр тäнгет лиäм тӹлäт ӹшкетлäн.
26
Яратымем иктӹ
Йоген эртä анзылнем шошым вӹд.
Лäктӹн кеш вычыде сӹнзäвӹд.
Ти йыдетшӹн ӹдӹрем ямын кеш.
Ам керд мӹньӹ сäрäлет мӹнгеш.
Хоть сӹгӹрен мäгӹрал, атат тол.
Яратымем мӹньӹн йäнгӹм акат кол.
Ямеш соты, кеä пакыла йыдшат.
Ти ойхы дон лиэш ма амалашат.
Малын тольы ти остатка йыд.
Малын шӹм керд кычен коден пыт.
Малын ти йыдемжӹ орлыкан линäт.
Малын ӹшкетшӹм йäнгем коденäт.
Йӱн колтышым ойхем пындаш яктеок.
Лиэш цäшем ма яратымашдеок.
Яратымашемжӹ ылат иктӹ вел.
Весӹжӹ йäнгемлäн акат кел.
27
Шӹжӹ сылык
Ма гӹц сылыкем тäрвäнӹш.
Карштен колтыш онгем ясынок.
Ашкед ам лäк ӹнде шӹргӹ тӹрӹш
Анзыл вäшлимäшӹм выченок.
Эртӹш шӧртньӹ шӹжӹ, эртӹш.
Киэн коды сары выргемжäт.
Ӓнят тӹ гишäнет пыра йäнгӹш.
Кечӹ ак ӹрӹктäл кäпемжäт.
Ирок ам кашт вуйым сäртӹл.
Ам ташкал салыдым шудывлäм.
Колышталам садышкемжӹ лäктӹл.
Вӹсӹш кеквлäн сылык мырывлäм.
28
Тӹнь шыпшал…
Тӹнь шыпшал, мӹньӹм шыпшалма
Вӹр лӓкмешкем, карштымеш.
Яратымашем йӓ кашталма
Йӓнгеш ойхым ямдымеш.
Тӹлзӹ сотыжын вазалмет
Шӓрлӓ ӹдӹр кӓпет мыч.
Сӹнзӓэтвлӓжӹн анжалмет
Сылыкемвлӓм ямда пӹц.
Ти цевер рӹпкӓтӓ вадын
Гармонь юкшы шакталта.
Шактым семеш ломбы мадын
Пеледӹшвлӓм виктӓлтӓ.
Тӹнь шыпшал, мӹньӹм шыпшалма
Шӱлӹшемжӹ пӹтӹмеш.
Тӓнгем, шагалте шыпшалма
Йӓнгем шиӓш цӓрнӹмеш.
29
***
Мӹньӹ тӹньӹм толын нӓлӓм,
Цилӓ худа лимӹм поктем.
Вычен шокты шокшы шӓлӓм,
Токет толын миэн шоктем.
Мӹньӹ анеш сӓрнӓл толам
Ӱштӹ телӹм, поран годым.
Лишӹл корным кӹчӓл моам.
Тӹньӹм йӓнгеш пиштен кодым.
Шаям лыктат гӹньӹ весӹм,
Толмы семӹнь, шӹдӹн анжен.
Кандем тӹлӓт пуры кечӹм,
Кырык сирнӓм пӹсӹн ванжен.
Лишнӹш худам поктен колтем.
Шанем, лиӓм ӹнян пишок.
Цилӓ ойхым лыктын кодем,
Йӓнгем пачам тӹлӓт вишок.
Мӹньӹм веле соэш нӓлӓт,
Кынам ӱштӹ кӓпнӓм пиштӓт.
Цилӓн ӹлӹм семӹнь пӓлӓт:
Коктын саган линӓ тӹштӓт.
30
***
Шукы жепшӹ ылделам сагаэт.
Ӹнде тӹньӹн весӹ пелӓшет.
Шачмы каеш яратым солаэт,
Корным кышкы ташкен талашет.
Тӹньӹ иктӹ кодынат шытырем.
Линӓт мӹньӹн ямдым сусуэм.
Токем юкде шӹренок сӹгӹрем.
Шижӓт тама йӓнгем карштымем.
Лишкӹ толын сӹнзӓвлӓш анженам.
Тагыш ямын шокшы шамакем.
Малын тенге, малын шеклӓненӓм?
Ужмы семӹнь токет толмыкем.
Нимат амат келесӹ ваштареш.
Эртен кенӓ юкнам лыкдеок.
Ӓнят сӓрнӓл паштекем ваштылеш,
Онгым кычен шӹдӹ лӓкдеок.
31
Коды йӓнгешет
Кынам мӹньӹ тӹньӹм вӓшлинӓм,
Лиӓт мыжыр тӓнгем, шаненӓм.
Цевер вадын тӹньӹм шолыштнем,
Кыце шиэш йӓнгет, колыштнем.
Коды, шаным ӹдӹр, йӓнгешет.
Лиӓм тӹлӓт курым пелӓшет.
Коды вӓрӹм йӓнгеш мӹлӓмӓт.
Когон тӹньӹм вел яратемӓт.
Тӹньӹ ылат мӹлӓм шытырем.
Ӹлӹм семеш корны шӹдӹрем.
Шӱмеш вазын тылде пижӹктет.
Малын тенге йӓнгем шижӹктет.
Шиэш йӓнгем, шиэш литӹмӓш.
Выча шокшы мӓмнӓм вӓшлимӓш.
Ӹлӹм жепӹм тенге вашталтем,
Ужмы семӹнь токет ашкылтем.
32
Ӹдӹр йӓнгеш вазалын
Ӹдӹр йӓнгешем вазалын.
Вӹкем ак анжал тамалын.
Мӹньжӹ сӓрнем, шанем, такеш.
Лӓктӓм ваштылмаш масакеш.
Техеньок ма ӱштӹ йӓнгет.
Мӹнь гӹцемӓт со карангнет.
Толын анжем, линем пелӓш.
Итӓт цацы мӹнгеш шӹлӓш.
Со омынемӓт шӹрен кӹрӓм.
Келеш ма тенгелӓ мӹлӓм.
Пиштӹ мӹньӹм ӹшке йӓнгеш.
Линем тӹлӓт ӹнӓн тӓнгеш.
Тӹнь гишӓнет йӓнгем каршта.
Карем гач кыргыжок вашта.
Колат, йӓнгем тӧрген мадеш.
Вӓшлиӓш лӓктӹмӓ вадеш.
33
Толын яднем
Толын яднем- ӓштет вӓл, монденӓт.
Йӓнгӹш пиштен, курымеш коденӓт.
Лӓктӹ мӹлӓм яратен мыштымаш.
Тӹнь гишӓнет шӹренок йыштылмаш.
Коги сага ӹшкетӹнок шалгалтем.
Вуйта тӹньӹм нӹжӹлгӹн ниӓлтем.
Шӹжӹ мардеж ӹлӹштӓшвлӓм пога.
Кышкы изи ӓнгыр талашенет йога?
Тенгеок мӹньӓт талашен ӹленӓм.
Яратым ӹдӹрӹм йӓнг гӹцем шӹлтенӓм.
Шӹжӹ мардеж шамакемвлӓм покты.
Йӓнгӹш пырен, ӓштӹм якте шокты.
Кен анжалшаш ӹдӹр тӓнгем докы.
Ылӹмӓштем лӓктеш ӓнят корны соты.
Тӧрлӹм шаяет тенге лиэш мӹлӓм.
Ойхем гӹцемжӹ тӹнӓмок ма шӹлӓм?
34
Кышты ылат?
Анжалын кодым паштекет.
Йылатыш мӹньӹм шамакет.
Мӓмнӓжӹм йыдшы пижӹктен.
Тенгеок кердеш ӱкшӹктен.
Ужделам тӹньӹм шукердшен.
Ашкедӓм токет талашен.
Кыштакен сӓрнет тӓнгемжӹ?
Карштарет мӹньӹн йӓнгемжӹм.
Корнемжӹ кужы ашкедӓш.
Ялгорны лӓкмӓ пӹчкедӓш.
Пеледеш шошым йӹрвӓшем.
Шӹлӹнӓт кышкы пелӓшем?
Сӹгӹрал мыра шӹжвӹкшӓт.
Пелӓшем толде токемжӓт.
Вӹседӹл паштек шишкалта.
Тӓнгемжӹ докы покталта.
Ваштареш лӓкмӓ пелӓшем.
Сагаэт лижӹ шӱлӹшем.
Йӹрвӓшок сусум шӓлӓтен,
Анжалма вӹкем йӹрӓлтен.
35
Токет ам тол
Мӹнь токет мӹнгеш сӓрнӓл ам тол.
Тӹлӓнет шакта ӱштӹ шамакем.
Тӹньӹн сӹгӹрӹм юкым ам кол.
Капка пырысым пишток паштекем.
Тӹ кодшы тоштеш вӓшлимӓшем.
Малын йӓнгемлӓн келеш тыргыжаш.
Тӹнь гӹцет пасна ямжы цӓшем.
Ит цацы паштек поктен кыргыжаш.
Ти корнем ямжы валым лымеш.
Пуалтым мардеж семеш пӹтӹмеш.
Лач яратымашем кодшы шӱмеш.
Тӹ лӹмжӹ лижӹ тӹньӹн курымеш.
36
Йӓнгем йылен
Мыры семӹм колышталам -
Кымылат вашталтеш.
Пӹтäриш яратымашем
Пурын со äштäлтеш.
Гармонь семжӹ шӹмäн шакта -
Мырым колышт шалгем.
Сӹлнӹ юкшы кӱм вӓл макта?
Карштен колта йäнгем.
Яратымаш, жӓл, пӹсланӹш.
Ӓнгӹр вӹдлä йогыш.
Пӹлвлä ганьы кыш шäлäнӹш?
Кыце сäрäл толаш?
Вӓшлимӓшнӓ коды ӓшеш.
Шӱм ясем дон мырем.
Ам керд монден дä карангден -
Йäнгем кечӹнь йылен.
37
Келесыш ӹдӹр
Келесӹш ӹдӹр: «Яратым тӓнгем,
Тӹ кужы йыдым со äштäлтем
Кынам тӹнь лишӹцемжӹ эртет
Йäнгемжӹ малын шиэш тенге .
Тӹньӹн толметшӹм вел анжем.
Ваштареш корны семеш ванжем.
Сагаэт шалген попалталнем.
Ӹдӹр йäнгемжӹм ладнангдарнем.
Мӹнь линем курымеш пелäшет.
Кыш, эртен кен, пишок талашет.
Йä, малын ак шиж веле йäнгет.
Мӹнь веле ылам шергӹ тäнгет.
Шамакеш мам вара келесет?
Ӓнят, лач мӹньӹм вырсет веле.
Йäнгетшӹ шижеш,пӹлӹш колеш.
Ядмашем тӹлäт вишок кодеш. ».
38
Ажак вäтӹ
Ой, тӹнь Йымы, Кого Йымы.
Кид ыдылынок пиш шымы.
Кӱ докы тагачы кешäш?
Кӱлäн вäл йäнг семеш келшäш?
Вадеш вäрӹш миэн толам.
Шкетӹнок йä тамам шолам.
Йыдым со йыштылын шижäм.
Кӱ доно вäшлиäм, пижäм?
Ну кыце вал мареш шошаш.
Кӱм вара пелäшеш мошаш?
Кӱ ынде анжалеш вӹкем?
Тоны шынзен, мӹньы пӹц кем.
39
Шергäкäнем
Ӹлӹмäштӹ керäл ӹдӹр тäнгем.
Тӹдӹм, шӱмӹш пиштен, мӹнь яратем.
Цевер кäп ӹдӹрӹм олмыктарен.
Йäнгем шӹрен токеток аздарен.
Лишӹл тäнгем, шергäкäнем, цӓшем
Кеклä йӹрет чонгештӹлӓм, сӓрнем.
Тӹнь сагаэт ласконок кäналтем,
Йӓнгем вашток, ой, кыце яратем!
Вады йӹде вӓшлиӓлтӓш келеш,
Мӹнӹн йäнгем токеток ажедеш.
Келесäлӓт: «Вӓшкӹ вӓшлимӓшкӹ,
Тӹлзӹ лäкмӹк, вадеш кугилӓшкӹ».
Попалталын, ласконрак йӹрäлтет.
Йäнгеш вуйта тылымок ӹлӹжтет.
Токем толын,шокшынрак шыпшалат.
Шӱлӹшемжӹм вик тӹшӓкен нӓлӓт.
40
Сусу йäнгеш
Толын анжемä йä лишкем,
Малын шкетӹнок шалгет.
Колышталма мыры викем.
Ак шыпш токем ма йäнгет.
Мыралталам ти мыремжӹм.
Гармонь шактымы семеш.
Ӹрӹктäлäм шке йäнгемжӹм.
Викшӹ келшä пиш шӱмеш.
Ӹдӹр йäнгем, пäлем, шижӹн.
Линет мӹлäм пелäшем.
Тыл салымдеок ма пижӹн
Яратымашна шӱмешем.
Пӹлвлä йогат, кечы мадеш.
Сусу йäнгеш литӹмäш.
Лäктäт ма тагачы вадеш
Сола вуйыш вäшлимäш.
41
Маран вäтӹн шаявлäжӹ
- Шäрет ӹш тем.
Ит тол лишкем! -
Саслем сола кузенок.-
Кодат сасна.
Линä пасна.
Айырленä ти инок.
Лач логереш
Тӹлäт келеш.
Ӓрäкä йӱметшӹ пиш.
Мам вӓл попаш,
Ат ыл толкан-
Вет орлана тӹньӹн йиш.
Малын йӓлӹн
Йӱäт нäлӹн
Ӓрäкäжӹм топлоток?
Тӹньӹ шанет
Дӓ машанет
Окса толеш такешок?
Охыр кӹлäт.
Шужен ӹлäт
Тӹштӹ калявлäжы вӓк.
Йӱкшӹм ужын,
Йӹрӓт, ужат,
Цӹвӹ дон ӓптӓнвлӓӓт.
Манат, нäлмӹк
Весӹм, вäтӹм,
Цäрнет йуӓш тӹнäмок.
Келäт кулӓн?
Пäлäт, йуӓт,-
Каранг кеäт шӹвäлок.
Ялахай пи
Ни пäшäэш
Тыменьделат нимамат.
Лäктӹн кемäт,
Ӓнят темäт,
Ам тол лиш нима донат.
Итäт сäрнӹ
Ял лӹвäлнӹ.
Ташкал кеем уждеок.
Пырхавонгы
Линäт, шонгы.
Кодынат нимадеок.
Каранг кеок
Ӧрдӹж вел дон,
Ит кайзы сӹнзäшкемäт.
Ӹлӹм лоштем
Цилӓ мыштем-
Ам ям ӹнде ӹшкетынäт.
42
Кӱм айыраш?
Кужы йыдым, телет шомык,
Кынзалам шӹдӹрен.
Ӓвӓ лишкӹ ӹдӹр толмык,
Ик шаям хытырен:
«Ӹнде мылӓм жепшӹ толын
Лач вет марлан кеӓш.
Кӱм вара мӹлӓмжӹ монат?
Ярал лиэш пелӓш? ».
«Улы Иван, трактористшӹ
Со соляркы пышан.
Пишок яжо гармонистшӹ
Но пыт агыл ышан.
Моат гӹнь техеньӹ марым,
Сӹнзӓэтвлӓм пӹшкӹн,
Ӹлет лиэш мӹшкӹретӹм
Мазутаным мышкын.
Келесӓлӓм тӹлӓт тӧрым,
Выргемжӓт со тагыль.
Вӓк анжалаш мӹлӓм орлык,
Нержӹ - лач падкагыль.
Улы теве Кӓври Хӧти.
Уреш тошты пӧртшӹ.
Урда сага пи дон котим,
Пиш вет ылеш ӧркӹ.
Колымат ярата лоаш.
Ак керд шӹкӓл цӓркӓм.
Худа шаям шӹрен колат,
Эх, пуа вет паркам!
Ашкед кеӓ, акат шагал
Сола мычкы Павылет.
Мӓ ганьнажым акат анжал--
Пиш вет ылеш кавырет.
Улы теве Митёк Петр.
Пӹсы ылеш тӹдӹ.
Но вет капшӹ изи — метр,
Дӓ сӹржӓт пиш шӹдӹ.
Шерӹн лӓктӹн иктӹ дӓнгӹн —
Ярал млоец уке.
Лиӓт шонгы ӹдӹр тӓнгде,
Пиш пыргедмӹк шукы.