Gecikmiş Bahar 2 BÖLÜM Eve gelib rahatlandim . Cayımızı çöreyimizi yeyib , gün boyu qızlarla keçirdiyimiz görüşden söhbet etdik . Çekdirdiyimiz resimlere baxdıq . Resmdeki qızların içerisinde bir cüt gözler mene zillenirdi . Sözlü adamlar kimi sanki meni AVM- nin balkonuna çağırırdı . Gözler mene resmden baxsa da, Bahar yanımda olmasada yene de hekayesine qaldığımız yerden davam edirdi Hemin gün Saybalı ne deyeceyini bilmeyib uzandığı otlugun üstünden qalxıb atını kolluqdan açdı . Çılpaq atına minib atı mahmızladı . Bir şey demeden ordan uzaqlaşdı . Onun bele sessiz semirsiz , getmesi Esmere pis tesir etmişdi . Üreyine od düşmüşdü , tanımadığı bu yad kişiye aşiq olmuşdu . Ona üreyini özünü saxlaya bilmeyib açmışdı , ama kişi ona qarşılıq vermemişdi . Belke de bu eşq deyildi , belke de yetkinlik , genclik yaşına catmiş duyğuları cuşa gelmiş bir qızın qadınlıq zirvesine yükselmek isteyiydi ?! Belke de biraz bundan önce o ağaca bağlanmış atların cütleşmesi bu hele qadınlıq zirvesine catmayan qızın ehtirasını oyatmışdı ?! Belke de xeste , beş ilde ona sahib olmayan eri ile bu deli dolu oğlanı müqayise ederken ele doğurdan da Saybalını heyatının qehremanı hesab etmişdi ?! . Hissleri , duyğuları qarma- qarışıq idi . Ne istediyini , ne etdiyini özü de bilmirdi . Atına sığal cekdikce sanki barmaqları saybalının üzüne qollarına sığal cekirdi . Xeyalındakı Saybalıya toxunduqca gözlerindeki yaş büllur bulaq kimi axırdı . Atına sarılıb doya doya bextsiz taleyinden gileylendi , atıyla derdleşdi , ağladı . Biraz aralıda koluqların arasında henirti duydu . Özünü toparlayıb atın beline sıçradı . Etrafına baxdı kolluqlara sarı boylandı . Kolluqda bir qaraltı görüb eymendi . Atını mahmızlayıb ordan uzaqlaşdı . İnekleri sağdıqdan sonra onları yerbe yer eledi . Qabaqlarına ot qoyub komasına çekildi . Süfreni açıb böyük külfeti başına yığdı . İştahı yox idi , günortadan beri olanlardan özünü düzelde bilmirdi . Özünü alçalmış , qüruru tapdanmış bir qız kimi bilirdi . Bezen de içindeki ses vicdanın oyadıb onu qınayırdı . - Hec utanmırsan ? Erine xeyanet edirsen ? Hec yere girmirsen ? Allah Manqını sene yazıb , seni ona veribler , indi sen allahın yazdığına üsyanmı edirsen ? Qalxıb su ile dolu mis güyümü götürüb hele de közü işıldayan ocağın üstüne qoydu . Altına çır- çırpı atıb bir dene de odun qoyub ocayı odlayıb gerdeyinin arxasına kecdi . Sandığını açıb hele geyinmediyi , neçe illerdir zifaf gecesini gözleyen el işlemeli atlas geceliyini götürdü . Kim bilir onu öz elleriyle tikerken , her naxışlarına nece arzu , nece xeyal toxuyub hörmüşdü ? Ehtiraslı bir kişinin qollarında nece nazlanmışdı . Bedeni od tutub yanırdı . Geceliyi üzüne tutub göz yaşlarını ona sildi ve qatlayıb tekrar sandığa qoydu . Alçaq daxalın balaca penceresinden bir kölge seyirdi . Tez lampanı götürüb pencereye yaxınlaşdı . Açıq pencerenin tutacağında ketan bir parcaya nese bükülmüş bir şey asılmışdı . Çırağı pencereden çöle tutub etrafa baxdı . Heç kim yox idi . Bağlamanı alıb ürkek ürkek etrafa baxdı ve içeri girdi . Bağlamanı açdı . İçinde yaşıl atlasdan gözel bir don , sürmayı , üstü zerxara işlemeli bir arxalıq , bir cüt bey xanımlarının ayağında gördüyü zerli el işlemeli başmaq ve yene de bey xanımlarının örtdüyü mirvari muncuqlu aracqın var idi . Araqcının içinde de bir tutam qara tük vardı . Cox heyecanlandı . Bu qeder bahalı şey bunlarda ne gezirdi?Ömründe ne atası evinde , ne er evinde bele bir şey görmemişdi .Hec erinin tacir dayısı arvadları ve qızları da bele şey geymemişdi. Tükü eline alıb oxşadı . Bu qara madyanın tükü idi . Tez eşyaları boxcasına basıb pencereye yaxınlaşdı . Etrafa baxdı. Heyecandan üreyi atlanıb düşürdü . Ele bu vaxt Manqı gerdeyi qaldırıb içeri içeri girdi . Pencere qabağında dayanıb cöle tamaşa eden arvadına teref seslenib , özünü yerden salınmış yatağına atdı . Yatağın üstündeki boxcaya baxıb Esmere teref seslenib , bunun ne olduğuna işare etdi . Esmer onu sakitledirib boxcanı elinden aldı ve qoltuğuna vurub işareyle ona yatmasını , özü ise birazdan geleceyini deyib çimeceyini anlatdı ve cıxdı . Tövleye girib atını sığalladı . Qoltuğundakı boxcaya baxıb gülümsedi ; - Bilirem o burdadı . O meni qurtarmağa gelib . Bax , bu da bir işaredir mene yollayıb . Qoltuğundakı boxcaya baxıb atının boynundan öpdu . - Bax burdaydı o . Tövlenin içine baxdı . Bağlamanı evde gizlede bilmezdi . Bunu bir yerde gizletmeliydi . Tövlenin ara kesmesindeki cay daşlarıyla hörülmüş taxca gözüne sataşdi , seliqe ile yığılmış otların arasında taxca gücle görsenirdi ve bura heç kimin ağlına gelmezdi . Öz Qaşqasının tükünden biraz kesib bağlamanın içine qoydu . Eyilib taxcanın altındaki qurumuş otları temizleyib cuxur acdı . Bağlamanı ora qoyub üstünü tekrar samanla örtdü . Qapının arxasındakı böyük mis leyeni götürüb tövlenin ortasına qoydu . Bayra cıxıb gecenin serin havasını ciyerlerine cekdi . Bedenine üşütme gelmişdi . Ellerini qollarına sürte surte ocağa teref getdi . Ocağın üstünde qaynayan güyümü alıb buz kimi mis sehengideki suyu da alıb daxala teref döndü . İçeride çıraqları söndürmüşdüler . Deyesen külfet yatırdı . İndi çimmek olar . Adete göre evin gelini külfet yatandan sonra cime bilerdi . Tövleye girib tövlenin tek direyinden asılmış asma cırağı yandırıb suyunu hazırladı . Eynini soyunub paltarlarını samanlığa atdı . Ayaqlarının altında xışıldayan quru samanların üstünden addımlayaraq mis leyene girdi . İsti sudan bir qab götürüb " bismillah " deyerek ayaqlarına tökdü . Soyuq havada isti su ona cennet suyu kimi geldi . Çılpaq bedenine tökdüyü isti su canını isitdikce sanki damarları boşalırdı . Kecen gün arşınmalcıdan aldığı Bağdad sabunun götürüb başını bedenini sabunladı . Köpüklü elleriyle yanına qoyduğu tasdakı sudan almaq istedi . Gözüyumulu eliyle avıgenderi axtardı tapa bilmedi . Sabunlu eliyle gözüne dolmuş köpuyu sıyırdı tasa baxdı . Avıgender yox idi . Ele bu zaman başına tökülen isti sudan yerinde seksendi . Suyu tökülen terefe baxdı ve yerinde quruyub qaldı . Ele hemin gün ele o tövlenin samanlığında , qaşqa atın şahidliyi ile bekaretini Saybalıya teslim etmiş , onunla ehd- peyman kesmişdi . Hemien zaman seferde olan Saybalı ehdine sadiq qalaraq üç ay sonra vetene dönüşünde Esmeri de götürüb evlerine gelmiş onu anasına gelın , evine xanım etmişdi . Bir il sonra ibrahim dünyaya gelene qeder Manqının ve Esmerin qohum egrabaları ne Saybalıya ne de ailesine dinclik vermediler . İş o yere qaldı ki , Saybalı ailesin de alıb tebrize köçmeli oldu . İndi o günden nece iller kecmişdi . Cox xoşbext bir evlilikleri vardı . Saybalının ticaret seferleriyle bağlı uzun süren seyahetlerinden ayrı qalıb , sonra bir birine qovuşan bu genc aile sözün esil menasında bir birlerine deli - divane aşiq olmuşdular . Saybalının qacaq mal üstünde hebsinden sonra Saybalı bir daha Şimali Azerbaycana getmemesi Esmerin lap üreyince olmuşdu . Kenardan baxan bu ailenin xoşbextliyine bextevercilik verirdi . Her nahar vaxtı yemek hazırlayıb dükana Saybalıya ve qayınına götürer . Beraber nahar eder , süfreni toplayıb dükanın perde cekilmiş ambar hissesine kecer oraları toparlayardı . Eslinde iş görmek behaneydi . Saybalı artıq Esmerin bu " temizlik " işlerine alışmışdı . Her nahardan sonra Saybalı xanımına bir öpüşle de olsa teşekkür borclu idi . Yoxsa axşama cezası var idi ... Nedense Allah hemişe xoşbext aileleri her variantda sınağa cekdiyi kimi bu defe de Allahın sınağına bu aile düçar oldu ve bu sınaq bu aileni temelinden çökdürdü . Növruz erefesi idi . Esmer qonşu qadınlarla kömekleşib evin xalca palazlarını götürüb bulaq başına getdi . Arxın suyuyla oynayan uşaqlarına tepine tepine qadınlar öz işlerinde idiler . Kömekleşib xalıları yuyur , bir birleriyle zarafatlaşırdılar . El adetine göre qadınlar burda iş görerken bura yad adam gelmezdi . İllah da ki , kişiler . Xalıları yuduqca qadınlar bir bir yaş xalını eşşeyin beline yükleyer aparıb evlerinde daş hasarlarının üstüne serer evdeki kirli paltarları , qab qaşığı tekrar eşşeye yükler çeşmenin başına dönerdiler . Biraz aralıda ocaq çatılmış , böyük mis qazanlarda su qaynayır , bulağın kenarında yere qoyulmuş taslarda paltarlar islağa qoyulmuşdu . Qadınlar heresi bir iş görerek xalı xaşcalarını götürüb evlerine getmişdi , birazdan dönecekdiler . Bulaq başında qalan tek Esmer ve qonşu uşaqlarla oynayan İbrahim var idi . İbrahim o zaman altı , yeddi yaşlarında balaca uşaq idi. Ekizleri Asya arvadın yanında qoymuşdu . Onlar cox balacaydı deye iş görerken özüyle bir yere aparmırdı . İbrahim mehelle uşaqları ile caylaqda oynaşır , Esmer ise öz işiyle meşgul idi . İslanmamaq üçün eteyini qaldırıb beline bağlamış , baldırları budlarına qeder açılmış , ipek qoftasından eyildikce ince beli yarıya qeder açılırdı . Eyildikce şamama sinesi qoftasının yaxasınan hökm edib çıxırdı . Qara uzun gur saçları terleyib üzüne , sinesine yapışmışdı . Başın qaldırıb qollarıyla terlemiş alnını silib saçlarını islaq barmaqlarıyla geri daradı . Başının üstünde ona heyranlıqla baxan bir atlı gördu . Tez özünü toparlayıb açılmış sinesini , baldırlarını örtdü Atlının arxasındakı güneş gözlerini qamşdırırdı deye atlının üzünu göre bilmirdi . Bu atlı bura adamı deyildi . Olsaydı esla qız qadın burda iş görerken buralara yaxın gelmezdi . Ne edeceyini bilmedi . Çiynine düşmüş yaylığı başına atıb yaşmaqlandu , dönüb caylaqda oynaşan uşaqlara baxdı . Oğlu ibrahim onlara teref baxırdı . Başın qaldırıb atlıya baxa baxa yerinden dikeldiyi yadında idi . Bir onu bildi ki , bu saçlı saqqallı yapıncılı adam elindeki zopayla Esmerin boynundan vurub ele atın belindece qızın çiyinlerinden tutub terkine aldı ve atını seyirtdi . Qacaq Hemid dövrünün qoluzorlu adamlarından biri idi varlıların düşmanı , edaletin dostu idi . İller önce Saybalı ve Esmer münasibetini eşidib cox tesirlenmiş bele xayın dünyanın gerdişine hikelenmişdi . Manqının dayısı Saybalını tapa bilmeyince dağa qalxaraq Hemide üz tutmuş Saybalını tapmaq üçün ondan kömek istemişdi . Hemide Saybalını alcaq şerefsiz özgenin arvadına göz diken biri kimi qeleme vermişdi . Hemid bu hadiseden tesirlenib bir caresiz kasıb , lal ve xeste bir kişinin arvadına göz dikmesinin cezasının Seybalı üçün ağır olacağını , ve bele bir hadiseni bu cezadan sonra başqaları da ede bilmeyeceyine and içmişdi . Nehayyet Hemid altı , yeddi illik araşdırmadan sonra , Saybalının sorağını Tebrizden alıb onun izine düşmüşdü . Elaltından Saybalıyla maraqlanmış , onu nece sındıracağını planlaşdırmışdı . Şeher camaatının Saybalı haqqında söyledikleri Manqın dayısının söyledikleriyle üst üste düşmürdü . Özü de caşıb qalmışdı . Bu isde kimin edaletli ve haqlı olduğu , onun hansı addımı atmağını çetin veziyyetde qoyurdu . Camaat içninde haqq ve edalet qaçağı olan Hemid bele bir aile meselesine qarışmağına özü de peşiman olmuşdu . Ama geri cekile de bilmezdi bütün eyaletin ondan ümüd ederek Saybalıya ders vereceyini gözlediyi yerde verdiyi sözün arxasından qacmaq kişilikden deyildi . Aylardan beri gizlice izlediyi bu aileye qarşı içinde gizli bir hissler yaranmışdı . Saybalı ve Esmerin xoşbext aile heyatını öz heyatında özünü tesevvür edir , özünü Saybalının yerinde görürdü . Xeyalındakı qadının varlığı eynen Esmer kimi idi . Esmerin şıltaqlığı , qayğıkeşliyi , nazı , xoşbextliyi Saybalıyla yox, sanki onunla idi . Hemid özünden xebersiz Esmere vurulmuşdu . Namus , edalet dediyi yerde özü şerefsiz cıxmışdı . Hele ki , özünü ele ala bilirdi . Taa ki , bulaq başında dünyadan xebersiz xalı yuyan Esmeri bele halda görene qeder . Özü öz aleminde olan Esmeri bele veziyyetde görmek bütüñbedenini silkeleyirdi . Ne olursa olsun bu qadının sahibi o olmalıydı . Esmer gözünü acarken özünü qaranlıq bir mağarada gördü . İçeride özünden başqa hec kim yox idi . Üreklenib qalxaraq etrafına baxdı . Bura dar , divarları rütubet ceken bir yer idi . Olanları xatırladı . Adamın üzünü güneşin şüasından görmemişdi . Onu kim qacırmışdı bilmirdi . Axı kim ola bilerdi ki ? Qız uşağı deyil ki , düşüne ki, kimdirse evlenmek isteyir . Aileli uşaqlı erini seven bir xanımdır . Axı onunla kimin ne işi ola biler ki ? Lal Manqınin adamlarından başqa onların başqa düşmanıları yoxdur . Ama bu Manqı söhbeti de coxdan bağlanıb bitib getmişdi . Yerinden qalxmaq istedi mağara o qeder alcaq idi ki , başı tavana deyirdi . Eyile elile mağaranın cıxışına doğru addımladı . Bedirlenmiş ayın işığı mağaranın girişinden içeri solğun işıq verirdi . Ellerini divarlara sürte sürte çöle çıxdı . Eline bir ağac parcası keçdi . Her ehtimala qarşı ağacı götürüb bayıra baxdı . Heç kim görünmürdü . Tam sakitlik idisede , qayalıqdan gelen bayquş , çöllükden gelen qurd ulartısı adamda vahime yaradırdı . Biraz aralıda qalanmış ocağın yeni sönmeyi belli idi . Ocaqdan gelen kartof iyisinde hele közde kartof olduğunu hissetdirirdi . Etrafa boylandı hec kim yox idi . Çaşıb qaldı axı bu ne oyun idi ? Onu kim qaçırdıb , bes indi o hardadır ? Onu niye bu çölün düzünde tek qoyub gedib ? Axı fikiri meqsedi nedir . Qarışıq fikirlerle eli ayağı ese ese ocağın yanından keçib çöle üz tutdu . Hara hansı istiqamete gedeceyini bilmirdi . Qaranlığın vahimesinden qulaqlarına vehşi heyvan sesi dolmuşdı . Çox qorxurdı . Elinde tutduğu tek silahı olan ağac parcasını özüne direk vere vere qayalıqlardan aşağı yenirdi . Ayağının altından qaçan daşların biraz sonra aşağıda küt ses cıxarmasından hele bu qayalıq yolculuğunun uzun olduğunu hiss edirdi . Yene de geri dönmek yox idi , tek meqsedi özünü burdan qurtarmaq ailesine ve uşaqlarına qovuşmaq idi . Bir teher qayalıqdan enib düzlüye cıxdı . Ayağı tutduqca qaçırdı . Hara qaçdığını bilmirdi . Qaranlıqda goydeki aydan başqa bir işıq üzü görünmürdü . Ele bu vaxt yaxınlıqda henirti hissetdi . Qulaqların şekleyib etrafına baxdı . Biraz aralıda ayın işığında bir qara kölgenin ona teref geldiyini gördü . Bir çüt parlaq göz ona baxırdı . Geri dönüb geri qaçmaq istese de arxada da eyni kölgeni ve işıldayan ğözler gördü . Bedenini buz kimi ter basdı . Üreyi aramsız döyünmeye başladı . Sağına soluna diqqet etdi . Ehate dairesi daralmışdi . Ona yaxınlaşan kölgeler canavar sürüsü idi . Elindeki agac ile her an hücuma qarşı özünü müdafie hemlesinde dayanmışdı . Yerinde durmadan sağına soluna dönerek hücumun ona hansı terefden geleceyini dinşeyirdi ... - Feride , gec olmadımı ? Kalksana - yoldaşımın sesi meni telefonumdan ayırdı . Cox gec idi . Hardasa sabah açılacaqdı . Bahar hele de yazırdı . Aramsız gelen mesaj sesleri nehayyet ki , susdu . Baharın yazdıqları meni qoynuna alıb keçmişe Esmer ve Saybalının dastanına aparıb cıxarmışdı . Yatağımda gözlerimi yumsamda hele de gözlerimin önünde hadiseler canlanır beynimde bu ehvalata nizam - düzen verirdim ... 3 bölüm . Seher işlerimi sahmana salıb televizoru açdim . Gözüm televizorda fikirim xeyalım Esmerin yanında qalmışdı . Baharın ailesinin dramı meni bu ailenin içine salmışdı . Özümü Baharın danışdığı bu hekayenin içinde tesevvür edirdim . Cox tesirlenirdim . Beynimde suallar tüğyan edirdi . Ne olacaq , nece olacaq deye . Metbexe kecib çayımı doldurub zala kecdim . Bu saatda Baharı rahatsız etmek istemirdim , ama yene de özümü saxlaya bilmeyib telefonu elime alıb , Baharı yığdım . Telefonun o başından yuxulu ses geldi . Xoş - beşden sonra meni cox gözletmeden hekayesine davam etdi . ... Atlı anasını atın terkine alıb götürdükden sonra İbrahim taqetden düşene qeder atın dalıyca qaçdi . Atlı uzaqlaşıb gözden itmişdi . Öz balaca canıyla , körpe ağlıyla özüne divan tuta tuta mehelleye qayıtdı . Mahelle bir birine deymişdi . Eli yaba - balta tutan , ağlı kesen her kes Saybalının evine toplaşmışdı . Saybalıya destek üçün gelenler , üç gün sonra Saybalının evini , dükanını daşa basdılar . Saybalının " xalxın arvadını " qacırdığından xeber tutmuşdular . Saybalı kimi " beqeyret " kişinin bu mehellede yaşamasını istemirdiler . Ağzı göycek arvadların da ağzına söz düşmüşdü . - Ne ekersen onu biçersen . Bilmirdi ki başqasunın namusuna göz dikenin bir gün namusuna göz dikerler ? - Oğurluqla , q...lik qırx gün sürer deyib atalar . Binamuslar ordan daşqalaq olub bura qaçıb gizlenibmişler . Görürsen , qurban olum Allaha , gec olar güc olar ... Evin qapılarını bağlayıb özlerini eve hebs etmişdiler . Heyete bacaya da cıxa bilmirdiler . Bayaqdan tek mehelle onlara axışmışdılarsa da indi bütün şeher ayağa qalxıb onlara axışmış , " şerefsiz , namussuz Saybalının " evini daşa başa basaraq onların burdan çıxıb getmesini isteyirdiler . Saybalı düşdüyü veziyyeti , nece evlenib buraya köçdüklerini heç kime deye bilmirdi . Deseydi bele guya onu kim başa düşüb ona ve ya Esmere kim haqq qazandıracaqdı ki ? Bu avam camaatın gözünde gördükleri qadın azadlığı yox , namus adı altında bildikleri qadın köleliyi idi . Onların gözünde qadın arvad oldu olmadı , xoşbext oldu olmadı , eri kişi oldu olmadı ferq etmir . Ata evinden cıxıb er evine gedibse ölende de ordan kefende cıxmalıydı . Qadın başqasın severdise zinaçı , kişi evli qadını severdise oğraş , beqetret olacaqdı. Onların yaşadıqları , duyguları , hissiyyatı bu ölkede keçmezdi , onların şeriet qanunlarına göre kecersiz idi . Tebriz bazarına od düşdü . Yanan Saybalının dükanı idi . Şeher camaatı dükanın malların dağıtdıqdan sonra dükana od vurmuşlar . Neft ve mazutla , şamla dolu dükanın qara dumanı bütün Tebrizin üstünü almışdı . Üç gün gece gündüz yanan dükan nehayyet küle döndü , Tebrizin qara dumanı çekildi . Balaca ibrahimin beyninde bir fikir dolanırdı . Onun fikirince Anası birinci erine , ve sonra qaçaq Hemide qacaraq atasına xeyanet etmiş bir zinakar qadın idi . Ele o zamandan qadın tayfası beyninde zinakar ve exlaqsız kimi formalaşmışdı ... Hemid söz verdiyi kimi Esmeri Saybalıdan alıb , getirib atasına tehvil verdi . Esmergilin kende meydanının ortasına qalaq qalaq daş yığılmışdı . Kend camaatı meydanın ortasına toplanmışdı . Sabah ikindiden sonra Esmer meydana getirilecek , ona Quran bele oxunmadan her kesin gözü qarşıdında daşqalaq olacaqdı . Esmer atasının , qardaşlarının ayaqlarına düşüb yalvarır , ona aman vermelerini isteyirdi . Neçe iller kimseye demediyi deye bilmediyi- Lal Manqıyla hec vaxt er - arvad olmadıqlarını onlara açıqladı . Anasından ve Hemidden başqa heç kim ona inanmırdı . Hemid de Saybalı haqqında pis şeyler eşitmemişdi . Saybalı şeherde sexavetli rehimli bir adam kimi tanınırdı . Esmerin onun yanında ne qeder xoşbext olduğunu da bilirdi . Vicdanına sığınaraq Esmerin bu cıxılmaz veziyyetinde ona nece kömek edeceyi haqqında planlar qururdu . Nece olur olsun Esmeri ölümden qurtarmalıydı . Axı Esmeri sevirdi onun ölmesine razı ola bilmezdi . Buralardan qaçıb getmek mümkünse niye ölmeliydi ki ? Atasının borcları qarşılığında qızını lal Manqıya verdiyini eşitdikden sonra adamın ne qeder şerefsiz olduğunu anladı . Demek ele ata özü qızından istifade edib onu mal yerine vermiş , özü öz eliyle qızının ne çekdiyine , neler yaşadığına baxmadan onu bedbaxt etmişdi . Haqq - edaleti en ümde bir meyar sayan Hemid qaş qaralan kimi Esmerin atasını yanladı . Beline bağladığı qurşaqdan bir kise çıxarıb adamın qoltuğuna basdı . - Esmer daş qalaq olmayacaq Kiseni görüb gözleri parlayan kişi etiraz eledi . - Axı men camaatın içine çıxa bilmerem . Camaat meni daşqalar eder . - Etmez- ikinci kiseni ona tulladı .- burdan köçersiz . Kiseni havada qapın qurşağına basan kişi dil - dodağını çeyneye çeyneye ağzın suyunu axıtdı . - Onda bele eliyek ! - biraz düşündü - Bu qızı burdan götürüb aparsan camaat bilecek ki , men onu ele vermek istememişem . Bu elin adetidir . Qaşqalaq olan qızı atası ya da qardaşları ilk daşa basar . Ne olur olsun , men onu kendin meydanına aparmalıyam . Orda sen qehremanlıq eledin eledin , elemedinse bextine küs . Gece sabaha qeder plan cızdılar . Sabaha qarşı Hemid atına atlanıb yola çıxdı. Seherisi ikindi namazından sonra camaat yavaş yavaş meydana toplanmağa başladı . Meydanın ortasında böyük boşluq yaranmışdı . Kimisinın elinde deyenek , kimisinin elinde daş - kesek var idi . Kendin qara çarşaflı qadınlarının gözlerinde heyret dolu bir nigarancılıq parlayırdı . Budur Lal Manqı eil - gözü bağlı Esmeri lal , anlaşılmaz sesiyle öz aleminde nese deye - deye sürüyüb meydana doğru çekirdi . Meydanın ortasına catar catmaz , ecaib anlaşılmaz sesiyle öz aleminde nese dedi ve ilk zerbeni zopayla başına endirdi . Bundan sonra qızı her bir terefden daşa basaraq ellerindeki taxta parcasıyla harasına geldi vururdular . Esmerin bağırtısı meydandan bir neçe metr aralıdan eşidilirdi . Atasının yanında durmuş 9 yaşlı qardaşi Beşir atasının verdiyi tüfengi üzüne qaldırıb Esmeri nişan aldı . Bir anda her teref toz dumana büründü . Meydandakı çamaat ne olduğunu bilmediler bir azdan bir deste atlı ordan uzaqlaşırdı . Esmer ise meydanda yox idi . Beşirin açdığı gülle Esmerin çiynini parcalamışdı . Meydanda qızı ölümün pencesinden qurtaran Hemidin destesi dağlara çekilmişdi . Hemid yaxın silahdaşyla birlikde Esmerin yaralı çiynini açıb etine saplanmış mermini çıxardıb yarasını sarıdı . İki hefteden sonra Esmeri de alıb Tebrize yola düşdü . Onu Saybalıya teslim edecekdi . Başına ne geleceklerini ve inden sonra onu neler gözleyeceyini yaxşı bilen Esmer qara çarşafın üstünden üzüne saldığı örtünün altından tanış gelen yerlere baxır , tanış evlerin arasından kecerken başın aşağı salırdı . Yolda mehellelerde tanış adam görünende onsuzda qapalı olan üzünü daha da gizledirdi . İrelide Hemid , onun arxasıyca Esmer bazara girdiler . Saybalını dükanının yerinde böyük küllük var idi . O olmadığunda burda neler olduğunu Esmer texmin etmişdi . Ailesinin başı böyük beladaydı . Belke de Esmersiz her şey örtülüb qapanacaq , unudulacaqdı . Belke de Saybalı Esmerin yoxluğuna dözmese de balaları alışacaqdı . Teki Esmerle onların başı belaya girmesin . Teki sakit rahat yaşasınlar . Sesinden tanınmasın deye sesini qısıb arxadan Hemide seslendi . Hemid onu eşitmedi . Addımlarını yeyinledib ona çatdı . - Gel gedek burdan ! - Hara ? - Hara deyirsen qulun kölen olaram . - Ne danışırsan qadın ?! Men seni ailene teslim etmeliyem . - Yalvarıram nolar ? - el atıb Hemidin qolundan tutdu . Hemid bir söz demedi ,onların evlerine teref addımladıqca Esmer onun eline ayağına düşüb yalvarırdı . - Qurban olum . Yalvarıram . Meni onlara verme . Bu haqq hesabdan sonra ne balalarımın , ne de erimin üzüne baxa bilmerem . Ailem meni qebul etse de , camaat onlara dinclik vermeyecek . Yalvarıram nolar ! Heyetilerinin alçaq hasarından evleri görünürdü . Yarı açıq doqqazdan heyete daxil oldular . Qaynanasının evin qabağındakı tutun qoluna yuyulub serilmiş şelesi ( keçmişde büzme etek ) , öz elleriyle ekizlerine tikdiyi qoftalar , ibrahimin keçe papağı asılı qalmışdı . Evin pencereleri qırılmış , qapıları taybatay idi . Hemid qapı pencereni pusa pusa irelileyib içeri kecdi . İceri darmadağın olmuşdu . Heç kim yox idi . Üzünün örtüsünü qaldırıb qorxu ve teecüübden böyümüş gözleriyle etrafa baxdı . Üreyine sanki gağlar cekilmişdi . Elini atıb beşikden ekizlerine parcalardan tikdiyi oyuncağı götürüb qoxladı . Gözlerinden yaş şora verdi . Arxasında dayanıb onu teselli etmek isteyen Hemidin üzüne baxmadan ; - Meni niye qurtardın ? Niye qoymadın meni öldürsünler ? Axı men onlarsız yaşaya bilmerem . - Yaşayarsan . Unudacaqsan her şeyi . - Axı nece ? - Men sene kömek edecem ! - deyib onun yaralı çiynine toxundu . Bu yaran kimi üreyinin yarasını da sarıyacam , sağaldacam , bütün bunları unudacaqsan - deyib qefilden Esmeri bağrına basdı , alnından öpdü ; - Gedek ! Esmer onun üzüne baxdı . Qedder , zalım bir adam kimi bildiyi bu zehimli simadan bir cüt merhemetli göz ona baxırdı . - Men seni Saybalı qeder xoşbext ede bilmesem de , sene sahib cıxacağam . Sene söz verirem . Özün ne zaman seversense ... - Bu hec zaman olmayacaq ! - Esmerin sert sesi onu susdurdu - heç zaman - deyib yükleri yığdığı taxcaya teref getdi . Dağılmış yorğan döşeyin arasından bir boxca çıxarıb yatağın üstüne qoydu . Saybalının ona hediyye etdiyi bağlama idi . Qara madyanın ve Qaşqanın tükü de arasındaydı . İki atın tükünü de götürüb , bir birine bağlayıb üstüne de çiyninden çixan boş mermini asıb Saybalının cox vaxt keçirdiyi evin ambar hissesine geldi . Saybalı ora Azerbaycanda satmaq üçün alıb saxladığı malları yığırdı . Evin direyindeki mıxcadan tükleri asdı . Etrafa baxdı . Bu anbarın her köşesinde bir sevgi bir mecara gördü . Bezen evin külfetinden daldalalıb Saybalıyla himleşib bura qacardılar ... xatırladıqca üreyi esir gözleri dolurdu . İsti yuvasına su çikeyen hem düşmeni hem onu ölümün pencesinden qurtarmış dostu Hemidin yanına geldı . Boxcanı tekrar bağlayıb qoluna keçirtdi . beşikden aldığı oyuncağı götürdü . Üzünün örtüsünü örtüb bayra çıxdı . Tutun budağına taxılıb qalmış kece papağı ve erinin ketan köyneyin götürıb geri döndü ; - Bu evden mene qalan ezizlerimin bu yadigarlarıdır . Eger meni bunlarla qebul edirsense gel ! Hemid irelide geden çadralı qadına teslim olub onun arxasıyca addımladı . Ve o günden onları bi daha Cenubi Azerbaycan torpaqlarında gören olmadı . Cox sonralar - 70 il sora İbrahim serhedler açılandan sonra anasının sorağını Türkiyenin Kars vilayetinden almışdı . Dükanları yanandan sonra onların daha burda qalmaqlarının bir menasını görmeyen Saybalı geceynen olan olmazlarını , Azerbaycana satmaq üçün aldığı malları da toplayıb ulaq ve develerine yüklediler . Atların arxasına araba qoşub anasını ve üşaqları arabaya mindirib Çümüşüdü ve ibrahimi de götürüb Qarabağ torpaqlarına teref yola cıxdılar . Saybalı Qarabağ seferlerinden coxdandır ermeni divanından qaçıb canını qurtarmiş bir aileyle qardaşlıq edirdi . Başlarına gelen ehvalatı Qenimete danışıb ondan kömek istedi . Heyatın her üzünü görmüş bu merd adam onları öz evinde yerleşdirib Saybalıya yardım elini uzatdi . Saybalı Qenimetle beraber Qarabağda olan olmazlarını satıb burda özlerine bir koma qurdular . Çümüşidü qonşu qızla evlendirib ona yurd yuva düzeltdi . Şeher bazarında dükan açıb yenice özlerini toparlamışdılar ki , anası Asya arvadın halı pisleşdi . Yerinden yurdundan didergin düşen qadın Veten hesretinden catlayırdı . Son günlerinde vetende olmaq , gözünü veten torpağında yummaq , vefalı erinin yanında defn olunmaq isteyirdi . Naelac qalmış Saybalı İbrahimi Qenimete ve Çümüşüde tapşırıb anasını ve ekizlerini götürüb bir araba mal - mülkle Tebrize geldi . Onlar Tebrize dönmekde burda bir müddet sonra serhedler bağlanmaqda . Bir aile ikye ayrıldı . Ailenin yarısı o tayda yarısı bu tayda qaldı . Bu o vaxtlar idi ki artıq bu hadıselerden bir neçe iller kecmiş İbrahimin artıq 16 yaşı var idi . Esmeri vuran balaca qardaşı Beşir de bu zamanlar cavan oğlan olmuşdu . Atası Hemidden aldığı qızılları sataraq atası Tebriz bazarında saybalının yanmış dükanının yerinde dükan açmışdı . Biraz sonra ölen kimi Beşir dükanın başına kecmişdi . Camaat arasında " bequş " leqebi almışdı . Çamaatın qız -gelinine göz dikir , hettda qadın hamamına qadın geyiminde girib çılpaq qız qadınlara da tamah saldığını da deyirdiler . Ara - bere camaatın da onların kendden bura gelmeyini onun öz doğma qardaşı qızına da göz dikmesiyle elaqelendirenler vardı . Etrafında , cevrasınde onunla heç kim yaxınlıq edib ,onu aile dostu deye evlerine salmırdı . Kecmişi unudan Tebriz camaatı Saybalını heç ne olmamış kimi qarşıladı . İlk günü dağılmış yuvasına girib köksünü ötürdü , balalarıyla beraber qırılıb dağılmış eşyaları qaldırıb atdı , qonşuların kömekliyiyle evi sehmana salıb hemişeki kimi ambarına çekildi . Künce qoyulmuş taxtın üzerine uzanıb gelecek planlarını düşünerek biraz mürgüledi . Küren atla qara madyan cütleşir , yaşıl otların üstünde oturub Esmerle söhbet edirdiler . Saybalı Esmerin üzüne baxmağa çalışsa da Esmer ondan üzünü gizledirdi . Qefil Beşir ve atası gelib Esmeri onun elinden alıb apararken Esmer elinde tutduğu bir topa tükü ona atır , tük yatdığı bu anbarın direyinden asılıb qalır . Yatdığı yerde gözünü açıb tavana baxdı . Beli yuxuda gördüyü ambardaydı . Başın qaldırıb anbarın ortasındakı direye baxdı . Gözüne bir şey sataşdı . Qara madyan ve küren Qaşqanın tükü ve bir boş giliz bir yere bağlanıb direkden asılmışdı . Tükü eline alıb dodaqlarına apardı . Öpdü , hemin günler gözünün qarşısından kecdi . Doluxsundu . - Demek yaşayırsan , bizden sonra sen bura gelmisen . Burda mene yaşadığını bildirmek üçün nişan buraxmısan . Amma hardasan badam gözlüm , ceyran baxışlım , hardasan ? Elinde tutduğu tükü götürüb bazara geldi . Axtarıb Beşiri tapdı . Esmerin harda olduğunu ondan soruşdusa da Beşir onu öz elleriyle öldürdüyüne and içdi . - Axı o sağdır , o mene burda işaret goyub gedib , qanlı mermi ve atlarımızın tükünü o yaşayır ... Saybalı ne illah etse de Beşir atası ile ölünceye qeder bu sirri saxlayacaqlarına and içdiyi üçün bu barede Sayblıya bir şey demedi . Eger bu sirr açılsaydı , qan ve namus davası tekrar alovlanacaqdı . Üstelik bu defe namus davasına Saybalı da qarışacaqdı . Saybalı yanmış dükanının yerinde yeni dükan dikmiş qaynına biraz pul verib dükanına şerik oldu . Cavan yaşda iki arvad alıb hele de qız qadından gözü doymayan Bequş Beşir Saybalının aliesinin bir üzvü olmuşdu . Tebrize dönenden iki il sonra Asya arvad öldü . Anasının ölümünden sonra Saybalı uşaqlarını başına toplayıb Azerbaycana dönmeyi düşündü . Onları bura bağlayacaq heç kim yox idi . Qardaşı , oğlu Arazın o tayında idi . Ordakı gözel heyetı onun bunun dilinden eşiden Beşir de Azerbaycana keçmeyi planlayırdı . Qarşısına meqsed qoymuşdu ne olur olsun Azerbaycana keçmeliydi . Eşitdiyine göre orda her şey rahat serbest idi . Tüfeyilli heyata can atan Beşir bütün günü xeyalında rus , ermeni qızlarını canlandırır onlarla rahat kef ede bilirdi . Eşitdiyine göre orda zina deyilen şey yoxdur . İstediyi qadınla istediyi zaman görüşüb evine gedeb eylene bilerdi . Qurduğu xeyalları serhedlerin bağlanmağı gözünde qoyurdu . O taya keçmek mümkün deyildi . Serhedler bağlandığı zaman Cümüşüd ve İbrahim de o taya keçmeyi planlasalar da bu mümkün olmadı . Bu aralar Çümüşüd xalq herakatlarına qoşulmuş , veten torpaqlarının azadlığı uğrunda mübarizeye başlamışdı . Nece defe tutulub hökümete teslim edilse de elinde tutarlı bir şey tapılmayınca serbest buraxılmışdı . Bu o dövurler idi ki , Azerbaycan represiya illerini yaşayırdı . Cümüşüdün sağında solunda olan ziyalıları bir bir aradan götürür onları ve ya ailelerini Sibre sürgün edir ve ya onları gülleleyirdiler . Serheddi Azerbaycana kece bilmeyen Saybalı qızı Asyanı ve oğlu Azeri başına yığıb onlarla taleyin gerdişine boyun eymeye başladı . Beşirin xanımları növbe ile onlara gelib yemek içmeklerini hazırlar , evlerini temizlerdiler . Saybalıya ne qeder evlenmeyi meslehet görseler de Saybalı Esmerin üzerine gül qoxlamaq istemirdi . Beşirin dilinden eşitdiyine göre Esmer ölmüşdü . Onu elin adetiyle daş qalaq etmişdiler ve canı cıxmayınca Beşir onu öz elleriyle öldürmüşdü . Esmerin ölümünden cox tesirlenen Saybalı heftelerle diline çörek bele vurmamışdı . Kim bilir Beşir ona bir ipucu verseydi belke de Saybalı gözel xanımının o beladan qurtulduğunu bilseydi , onu eliçıraqlı dünyanın her yerinde axtarardı . Hele bilseydi ki , Hemide arvad olmağa razılıq verse de , hele bir defe de olsun onun yatağına girmeyen Esmeri ona bu qeder vefa gösteribse onu axtarıb tapmazdımı ? Hemidle dağlarda silaha sarılıb döyüşen Esmeri bir zaman qehramanlıq salnamesine yükselen Azerbaycan xanımı kimi dillerde dastan olacağı ne Azerbaycanda İbrahim , ne İranda Azerle , Asya bilmeyecekdi . Hadiseler , olaylar ele qarışmışdı ki , bir birine . Baharı dinledikce hem şimali Azerbaycanda Cümüşüdle , İbrahimin heyatı , hem de Cenubi Azerbaycanda Saybalının analı yetimlerle başlarına qelen oyunlar damarlarımda qanımı durdururdu . Qulağıma tutduğum telefondakı ses beynime işlemişdi . Beynimde hadiselerin teferüatını yaşadıqca beynim kilidlenirdi . Yox bunlar telefon söhbeti deyildi . Baharla üzbe üz görüşüb danışmalıydım . Onun vaxtı azalır . Bu yaxınlarda Holandiyaya geri dönecekdi . O gedenden sonra onu hardan tapacaqdım ki , bele bir xezine şans meselesiydi . Özü öz ayağıyla ürcahıma gelmişdi . Onu elden buraxa bilmezdim . Qerarımı verdim ve Baharı evime devet etdim . ARDI VAR #duymecik_hekaye